عطر و ادکلن
عطر طبیعی، مولکولی و مصنوعی: کدام بهتر است؟
فروردین
ماهیت روانشناختی افراد به گونه‌ای است که در بیشتر موارد خود‌به‌خود به سمت چیزهای طبیعی کشیده می‌شوند. خب چه چیزی بهتر از یک عطر طبیعی خوب؟ برخلاف صنعت غذایی، در عطرسازی هنری از نظر کیفی تفاوتی بین نت‌های طبیعی و مصنوعی وجود ندارد. بهتر و بدتری درکار نیست و هر دو نت نقش خاص خود را در ایجاد تعادلی ظریف در ترکیب یک عطر خوب ایفا می‌کنند. این نقش‌ها متفاوت بوده اما همواره تکمیل‌کننده یکدیگرند.
تفاوت نت‌های طبیعی و مصنوعی
برای درک کامل چرایی این موضوع، ابتدا باید تفاوت نت‌های طبیعی و مصنوعی را بدانیم. به همین منظور لازم است کمی عمیق‌تر شده و ماهیت این نت‌ها را بررسی کنیم.
نت‌های عطرهای طبیعی
همانطور که از خود عنوان برمی‌آید، نت‌های طبیعی موجود در عطرها، مواد بودار قابل استخراج از دل طبیعت هستند؛ یعنی از درختان، برگ‌ها، گل‌ها و تا همین چند سال پیش از حیوانات.
بوهای طبیعی گستره وسیعی را دربر می‌گیرند از جمله نت‌های گلی، چوبی و مرکباتی. عطری که حاوی درصد قابل‌توجهی از نت‌های طبیعی با کیفیت است، به‌راحتی اصالت خود در رایحه نشان می‌دهد. قوی و شدید است اما در عین حال تازه و برازنده و سرشار از رگه‌ها و ابعاد مختلفی که در طول روز خود را یک‌به‌یک نمایان می‌کنند. نت‌های طبیعی در مقایسه با اسانس‌های مولکولی منحصر به فرد هستند اما بدون آنها قادر به ایجاد تعادلی پایدار و یکدست نیستند.
نت‌های مصنوعی عطرهای مولکولی
مولکول‌های عطرهای مصنوعی نه از دل طبیعت بلکه درون آزمایشگاه‌ها ساخته می‌شوند. آنها در محیط‌های امن ایجاد و بارها و بارها توسط نهادهای نظارتی بین‌المللی آزمایش می‌شوند. نت‌های مصنوعی به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. شناخته‌شده‌ترین آنها تثبیت‌کننده‌ها یا فیکساتورها هستند که باعث می‌شوند نت‌ها برای مدت طولانی‌تری روی پوست بمانند. دسته دیگری از آنها با هدف کاستن از شدت ماده خام بکار گرفته می‌شوند و وظیفه برخی دیگر این است که نت‌هایی چندبعدی را به خوبی با هم ترکیب کنند. به زبان ساده، چیزی که نت‌های مولکولی را منحصر به فرد می‌کند، توانایی آنها در هماهنگ شدن با همتاهای طبیعی‌شان است. در نتیجه این هماهنگی است که کیفیت، ماندگاری و شخصیت عطر ارتقا می‌یابد.
پیدایش نت‌های مصنوعی در اوایل قرن بیستم این امکان را فراهم کرد تا بوهای موجود در طبیعت را بازآفرینی کنیم. بوی دریا، نت‌های میوه‌ای مثل هلو، خیار، انبه و یا نت‌های گلی مانند گاردنیا؛ اینها نت‌هایی نیستند که بتوان از دل طبیعت بیرون کشید. اما به لطف مولکول‌ها امروزه همه آنها در دسترس هستند.
نت‌های مصنوعی همچنین به استادان عطرساز این امکان را می‌دهند که با کمک رایحه‌های کاملاً جدید و شکل‌پذیر، عطرهایی بدیع مطابق با ذائقه و خلاقیت هنری خود خلق کنند. تا اوایل قرن بیستم، شمار اسانس‌های طبیعی قابل دسترس برای یک عطرساز به کمتر از صد مورد محدود می‌شد، اما با پیدایش نت‌های مولکولی خوشبو این تعداد به چندین هزار افزایش یافت.
مساله تعادل
هرگز نباید دنیای نت‌های طبیعی را در تقابل با دنیای نت‌های مصنوعی قرار داد چراکه شاهکارهای عطرسازی در نتیجه هماهنگی، آمیختگی و به تعادل رسیدن این دو جهان به‌وجود آمده‌اند. برای نمونه، اگر نت‌های آلدهید مصنوعی نبودند، عطری مانند Chanel n ° 5 هرگز ساخته نمی‌شد. در اینجا بهتر است بجای پرداختن به عطرسازی طبیعی، عطرسازی صنعتی را مورد توجه قرار دهیم. این همان حوزه‌ای است که عطرساز با دقت بهترین‌های طبیعت و بهترین‌های شیمی را دستچین کرده و با مهارت تمام درهم می‌آمیزد تا محصولی در بالاترین سطح کیفیت خلق کند.
ژان کلود النا، یکی از سرشناس‌ترین استادان عطرساز در استفاده از نت‌های مولکولی، معتقد است که این نت‌ها نقشی اساسی در کارش ایفا می‌کنند. او در کتاب خود «آفرینش در دنیای عطر» بر نقش بسیار مهم مولکول‌های مصنوعی در عطرسازی مدرن تاکید می‌کند و می‌نویسد: «شیمی روند بسیار شگفتی را در دنیای عطر ایجاد کرده و باعث شده که عطر به عنوان هنر در نظر گرفته شود».
النا می‌گوید نت‌های مصنوعی مکمل نت‌های طبیعی هستند و در کنار هم حقیقتاً کیمیاگری می‌کنند. سخن او کاملا درست است. تعادل بین نت‌های طبیعی و مولکولی امکان ساخت عطرهای انتزاعی را فراهم کرد.
اجازه بدهید مثالی بزنم. عود نمونه بارز ترکیب طبیعی‌ها و مصنوعی‌ها است؛ نتی که به طور گسترده در عطرهای امروزی استفاده می‌شود. تا همین اواخر، عود طبیعی ماده ارزان قیمتی بود، زیرا هم زیادی خاص و از مد افتاده بود و هم بیش از حد قوی و تا حدودی خشک و خشن در نظر گرفته می‌شد.
با این حال، هنگامی که شرکت مونتال تصمیم به استفاده گسترده از عود گرفت، قیمت آن سر به فلک کشید و در نتیجه، تقاضای شدید و ناگهانی باعث شد کمیاب شود. اینجا بود که برخی از عطرسازان شروع به استفاده از عود مصنوعی کردند.
افسانه‌ها و حقایق مرتبط با نت‌های طبیعی و مصنوعی
ابتدا باید نادرستی برخی باورهای غلط را درباره نت‌های طبیعی و مصنوعی اصلاح کنیم که در یک فروشگاه عطر ممکن است بشنوید
چون طبیعی نیست، پس حتما مضر است!
سال‌هاست در عطرسازی مدرن از مواد طبیعی و مصنوعی استفاده می‌شود. در اینجا لازم است بار دیگر توضیح دهم که نت‌های مصنوعی اصلاً برای پوست مضر و خطرناک نیستند. برخلاف تصور اشتباه عده‌ای، قوانین مربوط به لوازم آرایشی مولکولی بقدری سختگیرانه است که حتی در برخی موارد منجر به تولید نت‌های مصنوعی‌ای شده که از مواد طبیعی ایمن‌تر و بی‌خطرتر هستند.
چون ارزان است، مضر است!
یکی دیگر از باورهای غلط در مورد عطرهای مولکولی این است که تصور می‌شود قیمت تمام‌شده نت‌های مصنوعی در مقایسه با هزینه استخراج مواد خام طبیعی پایین‌تر است.
در این مورد نیز، بر خلاف باور رایج، باید گفت مولکول‌های مصنوعی اغلب هزینه تولید بسیار بالایی دارند. علاوه بر هزینه‌های سنگینی که صرف سال‌ها تحقیقات علمی می‌شود ، هزینه آزمایش‌ها و مجوزهای تولید را نیز باید در نظر گرفت.
طبیعی، طبیعی است دیگر!
آگاهی از منشا و روش استخراج نت‌های طبیعی بسیار مهم است. مناطقی در دنیا وجود دارند که به دلایل جغرافیایی و اقلیمی می‌توانند بر کیفیت محصول نهایی تأثیر بگذارند. بخصوص درباره عطرهای خاص (نیش)، منشأ مواد اولیه بسیار در کیفیت آنها موثر است.
قطعاً دلیلی وجود دارد که بهترین لیمو در ایتالیا به عمل می‌آید نه در سایر نقاط جهان. عطر برات Brut اندونزی به این علت محبوب است که بهترین نعناع هندی در آن بکار رفته است. به همین ترتیب، برتری عطر وتیور Vetiver را باید در جزیره جاوه اندونزی جستجو کرد. در فرانسه و برخی کشورهای دیگر، شماری از نت‌های طبیعی از مزارع صنعتی استخراج می‌شوند و به همین دلیل بو و تندی کمتر و در نتیجه ارزش پایین‌تری دارند.
نت‌های طبیعی در داروهای گیاهی و محصولات دیگر هم به شکل گسترده بکار برده می‌شوند. این بدان معنی است نوع ارزان تر آنها هم موجود است. شما می‌توانید پیراهن تمام ترمه کشمیری را از بوتیکی لوکس بخرید و یا بروید بازار و همان پیراهن را با ترمه کمتر از یک فروشگاه معمولی خریداری کنید. هر دو پیراهن کشمیری هستند اما این کجا و آن کجا.
به قول معروف آشپز خوب کسی است که برای پختن غذا مواد خام باکفیت تهیه کند. بنابراین، عطرسازان، همانند سرآشپزهای بزرگ، وظیفه ظریفی برعهده دارند و آن یافتن بهترین مواد اولیه و مخلوط کردن آنها با هم است.
حفاظت از حیات‌وحش
نکته آخر اینکه نباید ضرورت روزافزون استفاده از نت‌های مولکولی را به جهت حفاظت از حیات‌وحش و محیط زیست فراموش کنیم. بکارگیری بسیاری از نت‌های طبیعی به دلیل استخراج آنها از حیوانات طی سال‌های گذشته ممنوع شده است. عنبر یکی از آنهاست که از ترشحات نهنگ عنبر به دست می‌آید. نمونه دیگر مشک است که از ترشحات آهوی هیمالیا تهیه می‌شود. مدتی است که این نت خوشبو به لطف یک مولکول مصنوعی به نام مشک کتون Musk Ketone بازآفرینی شده و خیلی خوب هم نتیجه داده است.
سازگاری با محیط زیست و حفظ و نگهداری اکوسیستم‌های طبیعی ما را در مقابل یک مسئله اخلاقی قرار می‌دهد. بنابراین، باید جایگزین‌های مصنوعی پیدا کرد که قادر به بازآفرینی بوهایی باشد که دیگر نمی‌توان از طبیعت استخراج کرد.
آیا واقعا رقابتی در جریان است؟
دنیای عطرها همواره در حال تکامل است. در آغاز تاریخ عطرسازی فقط از اسانس‌های برگرفته از چوب، گل یا گیاه استفاده می‌شد، اما امروزه نمی‌توان فقط از عناصر طبیعی صحبت کرد و در مقابل، از نت‌های مولکولی بد گفت. انتخاب نت‌های طبیعی و مصنوعی بخشی از یک فرآیند خلاقانه است که طی آن عطرساز به عطر جان می‌بخشد. عطرسازی در بستر جهانی هیبریدی شکل می‌گیرد؛ جهانی که در آن طبیعت و علم این امکان را به ما می‌دهد تا احساسات ناب خود را در قالب عطرهای نوین بروز دهیم. در این فرآیند، هر عنصری جایگاه خود را در ایجاد تعادلی بی‌نقص دارد و ما را در انتخاب عطر متناسب با احساسات و روحیاتمان یاری می‌کند.
